FranchisingNedir?

Franchise, bir marka sahibinin, markanın imtiyaz haklarını kısıtlı ya da tamamen başka bir kişiye belirli bir bedel karşılığında kullandırmasına denmektedir. Türk Dil Kurumu’nda tam olarak karşılığı olmamakla birlikte Türkçe’de “imtiyaz” kelimesinin karşılığı olarak kullanılmaktadır. Franchising sözleşmesi de giderek yaygınlaşan bu yöntemin hukuki altyapısını oluşturmak için son derece önem kazanmaktadır.

Franchising Yöntemi Nedir?

Franchising yönteminde sözleşmenin iki tarafı vardır. Bunlardan biri imtiyaz veren (franchisor) diğeri ise imtiyaz hakkını sözleşme çerçevesinde imtiyaz kullanan (franchisee) kişilerdir. Bu yöntemle imtiyaz hakkı sahibi, markasının haklarını kısıtlı ya da tamamen kullandırmakta ve bunun karşılığında belirli bir bedel almaktadır. İmtiyaz alan kişi de yeni bir marka yaratmanın güçlükleri ile karşılaşmadan var olan marka üzerinden ticaret hacmini geliştirmeyi hedeflemektedir. Ülke sınırlarının şeffaflaştığı bir yüzyılda franchising uygulamalarının artık ülkeler arası bir potansiyele büründüğünü söylemek yanlış olmayacaktır.

Franchising Unsurları Nelerdir?

• Franchising sözleşmeleri, sürekli bir borç ilişkisi içeren bir sözleşme tipidir. Tarafların birbirlerine ifa ile yükümlü oldukları edimler tek seferlik olmayıp sözleşme çerçevesinde belirlenen vade boyunca devamlı nitelikte devam eder. Dolayısıyla ani edimli sözleşmelerden bu yönüyle ayrılmaktadır.

• Franchising sözleşmesi ile bir markanın imtiyaz haklarını elinde bulunduran kişi, imtiyaz hakkı veren kişiden tümüyle bağımsız bir işletmedir. Aynı işletmenin farklı unsurları arasında marka hakkının kullandırılması, franchising sözleşmesi olarak nitelendirilemez. Bu bakımdan franchisee (imtiyaz alan) olacak kişinin bağımsız bir işletme olması gerekmektedir.

• İmtiyaz sözleşmesi ile imtiyaz haklarını almak isteyen kişinin bunu bir bedel karşılığında yapması esastır. Zira marka sahibi imtiyaz haklarının bir kısmını ya da tamamını devrederek bu sözleşmeden maddi bir menfaat elde edecektir.

• Franchising sözleşmesi ile marka hakkını devredecek olan kişinin bunu işletmesine özgülemesi ve işletmesini franchising modeline göre dizayn etmesi esastır. Zira sadece belli bir bölgede bulunabilen ve satılabilen bir ürünün franchising usulü ile başka bölgelere taşınıp ticari kar elde edilmesi mümkün değildir. Bu bakımdan imtiyaz hakkı veren kişinin işletmesine ilişkin marka hakkını buna uygun şekilde pazarlaması gerekmektedir.

Franchising Sözleşmesinin Hukuki Niteliği

Franchising sözleşmesi, tam iki tarafa borç yükleyen sui generis (karma nitelikli) bir sözleşmedir. Buna göre bu tür sözleşmeler, kanunda sayılmamış olup her somut olaya ilişkin ayrıca düzenlenebilecektir. Tam iki tarafa borç yükleyen sözleşme olmasının yanında tarafların karşılıklı borç ve edimlerini ifa yükümlülükleri bulunmaktadır.

1. Mevzuat

Franchising Sözleşmeleri, Türk Hukuku’nda özel bir düzenleme alanı bulan bir sözleşme tipi değildir. Taraflar, bu sözleşmeleri genel hükümler çerçevesinde ve karşılıklı irade ile hazırlamakta ve uyuşmazlığın doğması durumunda da yine genel hükümler çerçevesinde uygulanacak çözümler değerlendirilmektedir.

2. Konu

Franchise sözleşmeleri, genel olarak imtiyaz hakları devredilebilen bir markanın, sahibi tarafından belirli bir pazara özgülenerek yine belirli bir bedel karşılığında ve tamamen karşılıklı irade ile şekillenen şartlar çerçevesinde kullanım haklarını sözleşme süresince imtiyaz alan kişiye bırakılması olarak tanımlanabilir.

Yargıtay, franchising sözleşmelerini “bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip tarafın belirli bir süre şart ve sınırlamalar dahilinde işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek sağlamak suretiyle imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyazdan doğan uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünü olup, birbirinden bağımsız iki taraf arasında kurulan sözleşmesel ilişki” olarak tanımlamaktadır.

3. Tarafların Yükümlülükleri

A. Franchise Verenin Yükümlülükleri

• İmtiyaz hakkını devreden kişinin hak sahibi olduğu markaya ilişkin tüm gayri-maddi mallarını kullandırması beklenir. Bu kapsamda işletmenin adı, reklamları vd. fikri sınai haklar imtiyaz alan kişi tarafından kullanılabilir hale gelmektedir.

• Franchise veren kişinin sözleşme tarafı imtiyaz hakkı alan kişiyi sürekli olarak destekleme, düzenli olarak eğitim ve brifing verme yükümlülükleri bulunmaktadır. Bu kapsamda işletmenin ve markanın tümünü etkileyen durumlarda imtiyaz hakkı sahiplerinin işletme ile ilgili güncel bilgileri edinme ve güncel koşullara uyum sağlayabilme açısından marka hakkı sahiplerinden bilgilendirme talep etme hakkı vardır.

• İmtiyaz hakkını devreden kişinin sözleşmede kararlaştırılması halinde imtiyaz hakkını devrettiği kişinin zararına olarak başka franchising sözleşmeleri ile zarar hedeflemesi mümkün değildir. Burada genel hükümler çerçevesince hakkın kötüye kullanılması söz konusu olacaktır ki Borçlar Kanunumuz bunu korumamamaktadır.

B. Franchise Alanın Yükümlülükleri

• Franchise alan işletme, işletmeyi büyütme ve ticari kar elde etme amacıyla çalışmalıdır. Ticari kar hedeflemeyip sürekli olarak imtiyaz hakkı devralınan markanın halefine çalışma yürütülmesi kabul edilemez.

• Franchise alan işletmenin imtiyaz hakkına konu ad, reklam vd. Fikri sınai hakları kullanma zorunluluğu bulunmaktadır. Bu tür haklar. Sözleşmenin bir parçası olup işletme sahibi tek taraflı irade ile bunları kullanmama kararı veremez.

• Franchise alan işletmenin imtiyaz hakkını devreden kişiye belirli bir ücret ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır.

4. Sözleşmede Bulunması Gerekenler

• İmtiyaz Hakkı Veren Kişiye Tanınan Haklar

• İmtiyaz Hakkı Alan Kişiye Tanınan Haklar:

• Sözleşme Süresi

• Faaliyet Bölgesi

• Franchise Bedeli

• Sözleşme Feshi

• Cezai Şart

5. Vergilendirme

A. Damga Vergisi

Franchising sözleşmeleri, Damga Vergisi Kanunu’nda yer alan kağıtlardan olması hasebiyle iki nüsha şeklinde düzenlenmekle birlikte yine Damga Vergisi’ne tabidir.

B. Kurumlar Vergisi

Gelir Vergisi Kanunu’nun 70/5. maddesine göre: “Arama, işletme ve imtiyaz hakları ve ruhsatları, ihtira beratı (İhtira beratının mucitleri veya kanuni mirasçıları tarafından kiralanmasından doğan kazançlar, serbest meslek kazancıdır.), alameti farika, marka, ticaret unvanı, her türlü teknik resim, desen, model, plan ile sinema ve televizyon filmleri, ses ve görüntü bantları, sanayi ve ticaret ve bilim alanlarında elde edilmiş bir tecrübeye ait bilgilerle gizli bir formül veya bir imalat usulü üzerindeki kullanma hakkı veya kullanma imtiyazı gibi haklar” ın kurumlar vergisine tabi olacağı öngörülmüştür. Franchising sözleşmeleri ile bir imtiyaz hakkı devredildiği için kurumlar vergisinin tahakkuk edeceğini söylemek mümkündür.

C. Katma Değer Vergisi (KDV)

Franchising sözleşmeleri ile devredilen imtiyaz hakkının Türkiye sınırları içinde yararlanılması ve gelir elde edilmesi nedenine bağlı olarak Katma Değer Kanunu çerçevesinde KDV tahakkuk edeceğini söyleyebiliriz.

Franchise Sözleşmesi Türleri

1. Ürün franchisingi- İşletme Franchisingi

• Ürün franchisinginde imtiyaz hakkı veren, imtiyaz hakkı alan kişiye sözleşme süresi boyunca belirli bir ürünü sürekli olarak göndermeyi üstlenir ve imtiyaz hakkı alan kişiden de kendi satış politikaları çerçevesinde hem kendi adı ile markasını kullanması ister; hem de malın piyasaya sürümünü denetler. İşletmenin iç işleyişi, franchise alan kişinin denetimindedir. (Örneğin; akaryakıt istasyonları)

• İşletme franchisinginde ise ürün franchisingine nazaran daha sıkı bir denetim söz konusudur. İmtiyaz hakkı veren kişi, imtiyaz hakkı alana yönelik olarak sadece mal ve üretim konusunda değil, işletmesel standartlar konusunda da dikey hiyerarşi dayatmaktadır. (Örneğin fast food zincirleri)

2. Mal - Hizmet - Üretim - Dağıtım Franchisingi

• Mal franchisinginde imtiyaz hakkı alan kişi, malları kendisi üretmez. Franchisor, malları kendi üretir ve franchise’ye satması, satış sonrası teknik servis ve bakım konularında yardımcı olması için franchising vermektedir.

• Üretim franchisinginde imtiyaz hakkı alan kişi, imtiyaz sahibinin satacağı ürünlerin üretimine belli bir seviyeye kadar katılmaktadır.

• Hizmet franchisinginde belli bir hizmetin imtiyaz hakkının standartlaşmış uygulamaları çerçevesinde tüketiciye sunulması sözleşme konusudur. (Örneğin Hilton)

• Dağıtım franchisinginde franchisor’un ürettiği malı yine onun markasının adı altında franchisee satmaktadır.

3. Ulusal Franchising- Uluslararası Franchising

Franchising sözleşmesinin ulusal çapta yapılması ile uluslararası çapta yapılması şeklinde ayrım da söz konusu olabilmektedir.

Franchising Sözleşmesinin Sona Ermesi

Franchising sözleşmelerinin Türk Hukuku’nda özel bir düzenleme alanına sahip olmaması, bu tür sözleşmelerin genel hükümler çerçevesinde sona erme usullerine tabi olacağı sonucunu doğurmaktadır. Buna göre yapılacak olan sözleşmelerin belirli ya da belirsiz süreli olması ihtimal dahilindedir. Belirsiz süreli sözleşme söz konusu ise sözleşmede yer alan şartların devamı halinde sözleşme ayakta kalacak ve taraflar birbirlerine karşı hak ve yükümlülüklerini muhafaza edebileceklerdir. Belirli süreli sözleşmelerde ise sözleşme süresinin sonunda sözleşme kendiliğinden son bulacaklardır. Bunun istisnası tarafların sözleşmenin devamı ya da yenilenmesi yönündeki irade beyanlarıdır.

FranchisingAvantajı ve Dezavantajı

1. Avantajları

• Ulusal – uluslararası kalite

• Markanın tanınmışlığından yararlanarak hızlı gelir elde etme

• Rekabet üstünlüğü

• Reklam giderlerine katılmama

• Kanıtlanmış başarı ile sadece işletmesel sorunlara odaklanma

2. Dezavantajları

• Sıkı gizlilik kuralları

• Standart modellerin tekelleşmesi

• Sözleşmesel yükümlülüklerin ağır olması

• Başlangıç ücreti

• Sınırlı bölge ve süreye endeksli çalışma

Franchising Sözleşmesi Örneği

Çeşitli franchisorların kendi düzenledikleri sözleşmeler ile franchising uygulamasına gittikleri hususu vak’idir. Bu sebeple her olayda sabit kullanılacak bir sözleşmeden bahsetmek mümkün değildir. Biz de sadece yol gösterici olması bakımından internette açık kaynaklarda sunulu bir franchising sözleşmesini ekte sunuyoruz.